Van, Muş, Bitlis'in büyüme endeksi Türkiye ortalamasının üzerinde

Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK), Ulusal Hesaplar Daire Başkanlığı Bölgesel Hesaplar Gurubu tarafından 2004-2017 yılları arasında il bazında gayrisafi yurt içi hasıla verilerini bir kitap şeklinde yayınladı. 14 yıllık Gayrisafi yurt İçi Hasıla verilerinin yer aldığı rapor, verileri il bazında ve harita ve tablolarla verildi.  Bölgesel düzeyde yapılan raporlamanın gerekçesinde; “ulusal hesaplar ekonomilerin büyüklüğü, niteliği ve gelişimi hakkında uluslararası standartlarda bilgiler vermesine rağmen, bölgelerin ekonomik durumunu ve performans farklılıklarını tam olarak yansıtmayabilir” denildi.

Nüfus ve ekonomik faaliyetler genellikle homojen bir dağılım göstermediğinin vurgulandığı raporda “Bölgesel hesaplar, bölge ekonomilerinin detaylı bir görünümünü, yaratılan ulusal katma değerin bölgesel dağılımını ve bölgeler arası farklılıkları sunmaktadır. 2004-2017 yıllarını kapsayan il bazında gayrisafi yurt içi hasıla sonuçları kullanılarak; açıklama, harita, şekil ve tablolarla hazırlanan bu çalışmayla, il ve bölgelere ilişkin değerlendirme, analiz ve sektörel düzeyde karşılaştırmalar yapılması amaçlanmaktadır” ifadelerine yer verildi.

BÖLGE İLLERİN TABLOSU
Bölgesel düzeyde GSYH hesaplamaları, TÜİK tarafından, 2004 yılından itibaren her yıl için tahmin edilmektedir. Sonuçlar, İBBS 1. Düzeye karşılık gelen 12 bölge, 2. Düzeye karşılık gelen 26 bölge ve 3. Düzeye karşılık gelen 81 il için tarım, sanayi ve hizmetler sektörleri ayrımında sunulmaktadır.

Raporda TRB2 grubunda bulunan Van, Muş, Bitlis, Hakkari haritasında, 2017 yılı için TRB2 bölgesini oluşturan illerin, bölge toplam GSKD’si içindeki payları ile her bir ilin kendi GSKD toplamı içinde tarım, sanayi ve hizmetler sektörlerinin payları yer almaktadır. 2017 yılında TRB2 bölgesini oluşturan illerden Van’ın toplam GSKD’si içinde tarım sektörü payı yüzde 18,0, sanayi sektörü payı %17,3 ve hizmetler sektörü payı %64,7’dir. Muş’ta tarım sektörü payı %30,9, sanayi sektörü payı %13,4 ve hizmetler sektörü payı %55,7 olarak sektörler toplamını oluşturmaktadır. Bitlis’in GSKD toplamı, tarım sektöründen %18,6, sanayi sektöründen %19,1 ve hizmetler sektöründen %62,3 pay alarak oluşmaktadır. Hakkari’nin sektörler toplamı da tarım sektöründen %11,9, sanayi sektöründen %14,0 ve hizmetler sektöründen %74,1 pay almaktadır.

2017’DE TARIMDA EN BÜYÜK PAY VAN’DA
2017 yılı için TRB2 bölgesinin GSKD’si, bölgeyi oluşturan illerden Van’dan %48,2, Muş’tan %20,3, Bitlis’ten %16,5 ve Hakkari’den %15,0 pay almaktadır. TRB2 bölgesinde tarım sektörü payı en yüksek olan il %43,8 ile Van iken, en düşük olan il %9,0 ile Hakkari’dir. Bölgenin sanayi sektörü en çok Van’dan %51,1 pay alırken, en az Hakkari’den %12,9 pay almaktadır. Hizmetler sektörüne ise yine en fazla %48,8 pay ile Van katkı sağlarken, en az %16,0 pay ile Bitlis katkı yapmaktadır. Muş her üç sektörde de bölge illeri arasında ikinci sırada yer almaktadır.

HAKARİ DIŞINDA MUŞ, VAN VE BİTLİS’İN BÜYÜME ENDEKSİ TÜRKİYE’NİN ÜSTÜNDE
TRB2 bölgesini oluşturan iller ile Türkiye’nin 2004 yılı tarım sektörü GSKD’si 100 kabul edilerek karşılaştırma yapılmaktadır. 2017 yılında tarım sektöründe TRB2 bölgesi illerinin büyüme endeksi, Hakkari ili dışında, Türkiye ortalama endeks değerinin üzerindedir. Türkiye ortalaması 348 iken, Van 678 endeks değeri ile ilk sırada, Hakkari 340 endeks değeri ile bölgede son sırada yer almaktadır. 2004-2017 döneminde Van ve Bitlis tüm yıllarda, Muş 2007 ve 2008 yılları dışında kalan tüm yıllarda Türkiye ortalamasının üzerinde büyüme endeksine sahip olmuştur. 2016 ve 2017 yıllarında Van’ın endeks değerlerinde sıçrama gerçekleşmiştir. Bu yıllarda ilde korunga yeşil ot ve yonca yeşil ot üretiminin artması, endeks değerinin artışında etkili olmuştur.

SANAYİDE HAKARİ, MUŞ, VAN VE BİTLİS İLERİNİN BÖYÜME VERİLERİ
TRB2 bölgesini oluşturan iller ile Türkiye’nin 2004 yılı sanayi sektörü GSKD’si 100 kabul edilerek karşılaştırma yapılmaktadır. Van sanayi sektöründe 2017 yılındaki 851 endeks değeri ile ilk sıradadır. İlin büyüme hızı 2009 yılına kadar Türkiye ortalaması ile bölgedeki diğer illerin hızına yakın ilerlerken, 2010 yılından sonra hem Türkiye ortalaması hem de bölge illerine göre daha hızlı büyüdüğü için endeks farkı artarak devam etmiştir. Bitlis sanayi endeks değerinde 2008 yılına kadar bölge illeri arasında ilk sırada yer alırken, bu yıldan sonra Van daha büyük gelişme gösterdiği için ikinci sıraya gerilemiştir. Muş’un sektördeki büyüme hızı 2009 yılına kadar Türkiye ortalamasına oldukça yakın ilerlerken, 2010-2014 yılları arasında ortalamadan daha hızlı büyüdüğü için endeks değerleri arasındaki fark açılmıştır. 2015 yılından sonra ilin sanayi sektörü büyüme hızı ortalamaya göre yavaşladığı için Türkiye endeks değeri ile arasındaki fark azalmış ve 2017 yılındaki 579 endeks değeri ile ortalamanın altında kalmıştır. Hakkari ise 2016 yılına kadar Muş ilinin sanayi endeksine benzer yapıda ilerlerken, 2017 yılında büyüme hızı oldukça arttığı için iki il arasındaki endeks farklılığı artmıştır. Bölgeyi oluşturan tüm iller sanayi sektöründe 2012-2014 yılları arasında Türkiye ortalamasına göre çok daha büyük hızla büyümüştür.

HİZMET SEKTÖRÜNDE BÜYÜME
TRB2 bölgesini oluşturan iller ile Türkiye’nin 2004 yılı hizmetler sektörü GSKD’si 100 kabul edilerek karşılaştırma yapılmaktadır. Hizmetler sektöründe TRB2 bölgesini oluşturan iller 2013 yılına kadar Türkiye ortalama endeksine oldukça yakın ilerleme göstermiştir. Hakkari 2012 yılına kadar bölgedeki en düşük endeks değerine sahip il olurken, 2016 ve 2017 yıllarında hizmetler sektöründe Türkiye ortalamasının da üzerinde gelişme göstererek bölge illeri arasında ilk sırada yer almıştır. 2014 yılından sonra Muş, hizmetler sektörü endeks değeri ile bölgeyi oluşturan iller arasında son sırada yer almıştır.

DOLAR CİNSİNE GÖRE BÜYÜME
TRB2 bölgesini oluşturan iller ile Türkiye’nin 2004 yılı dolar cinsinden kişi başına GSYH değerleri 100 kabul edilerek karşılaştırma yapılmaktadır. TRB2 bölgesinde, 2010 ve 2011 yıllarında Muş, bölge içinde en yüksek kişi başına GSYH endeks değerine sahipken, 2012-2017 yılları arasında Bitlis en fazla gelişme gösteren il olmuştur. 2008-2015 yılları arasında en düşük endeks değerine sahip il Hakkari’dir. 2016 ve 2017 yıllarında tüm iller Türkiye ortalamasının üzerinde gelişme göstermiştir.

VAN İÇİN 2004-2017 GSYH KARŞILAŞTIRMASI
Van’ın 2004 yılı GSYH değeri ve kişi başına GSYH değeri 100 kabul edilerek, bu iki değişken için endeks değerleri karşılaştırılmaktadır. Van için 2004=100 endeksine göre GSYH artış hızı, kişi başı GSYH artış hızından daha büyüktür. Özellikle 2009 yılından itibaren GSYH ve kişi başına GSYH endeks değerleri arasındaki fark artarak devam etmektedir. Van için 2004=100 endeksine göre hesaplanan 2017 yılı GSYH endeks değeri 595,5 ve kişi başına GSYH endeks değeri 505,6’dır.

MUŞ İÇİN 2004-2017 GSYH KARŞILAŞTIRMASI
Muş’un 2004 yılı GSYH değeri ve kişi başına GSYH değeri 100 kabul edilerek, bu iki değişken için endeks değerleri karşılaştırılmaktadır. Muş için 2004=100 endeksine göre GSYH artış hızı, kişi başı GSYH artış hızına oldukça paralel devam etmektedir. Muş için hesaplanan 2017 yılı GSYH endeks değeri 485,0 ve kişi başına GSYH endeks değeri 484,0’dır.

BİTLİS İÇİN 2004-2017 GSYH KARŞILAŞTIRMASI
Bitlis’in 2004 yılı GSYH değeri ve kişi başına GSYH değeri 100 kabul edilerek, bu iki değişken için endeks değerleri karşılaştırılmaktadır. Bitlis için 2004=100 endeksine göre GSYH artış hızı, kişi başı GSYH artış hızından daha büyüktür. Özellikle 2011 yılından sonra GSYH ve kişi başına GSYH endeks değerleri arasında fark oluşmaya başlamıştır. Bitlis için 2004=100 endeksine göre 2017 yılında GSYH endeks değeri 545,3 iken, kişi başına GSYH endeks değeri 516,8 olarak gerçekleşmiştir.

HAKKÂRİ İÇİN 2004-2017 GSYH KARŞILAŞTIRMASI
Hakkari’nin 2004 yılı GSYH değeri ve kişi başına GSYH değeri 100 kabul edilerek, bu iki değişken için endeks değerleri karşılaştırılmaktadır. Hakkari için 2004=100 endeksine göre GSYH artış hızı, kişi başı GSYH artış hızından daha büyüktür. Özellikle 2008 yılından itibaren GSYH ve kişi başına GSYH endeks değerleri arasındaki fark giderek artmaktadır. Hakkari için 2004=100 endeksine göre 2017 yılında GSYH endeks değeri 545,1 iken, kişi başına GSYH endeks değeri 470,5 olarak hesaplanmıştır.

VAN’IN TOPLAM GSYH’DEN ALDIĞI PAYLAR
2004-2017 yılları için Van’ın toplam GSYH’den aldığı paylar ve bu paylara göre 81 il içindeki sırası yer almaktadır. 2004-2017 yılları için Van %0,50 ortalama ile GSYH pay sıralamasında 32-41 seviyelerindedir. 2012 yılında tarım ve sanayi sektör paylarındaki artıştan dolayı %0,55 pay ile en yüksek seviyesi olan 32. sırada yer almaktadır. 2017 yılında ise sanayi sektöründeki daralma ile birlikte %0,50 pay ile 35. sıraya gerilemiştir.

MUŞ’UN TOPLAM GSYH’DEN ALDIĞI PAYLAR
2004-2017 yılları için Muş’un toplam GSYH’den aldığı paylar ve bu paylara göre 81 il içindeki sırası yer almaktadır. 2004-2017 yılları için, Muş %0,23 ortalama ile GSYH pay sıralamasında 62-65 seviyelerinde yer almaktadır. 2005 yılında %0,24 pay ile 62. sırada en yüksek seviyesinde yer alırken, 2007, 2016 ve 2017 yıllarında tarım, sanayi ve hizmetler sektör paylarındaki azalışlardan dolayı en düşük seviyesi olan 65. sıraya gerilemiştir. 2017 yılında toplam GSYH’den aldığı pay %0,21’dir.

BİTLİS’İN TOPLAM GSYH’DEN ALDIĞI PAYLAR
2004-2017 yılları için Bitlis’in toplam GSYH’den aldığı paylar ve bu paylara göre 81 il içindeki sırası yer almaktadır. 2004-2017 yılları için, Bitlis %0,18 ortalama ile GSYH pay sıralamasında 66-72 seviyelerinde yer almaktadır. 2004, 2009 ve 2010 yıllarında en düşük seviyesi olan 72. sırada yer alırken, 2013 ve 2014 yıllarında %0,20 pay ile 66. sıraya yükselmiştir. Bu yükselişin sebebi, ilin tarım ve sanayi sektör paylarının artmasıdır. 2017 yılında %0,17 pay ile 81 il içinde 70. sırada yer almaktadır.

HAKKARİ’NİN TOPLAM GSYH’DEN ALDIĞI PAYLAR
2004-2017 yılları için Hakkari’nin toplam GSYH’den aldığı paylar ve bu paylara göre 81 il içindeki sırası yer almaktadır. 2004-2017 yılları için, Hakkari %0,15 ortalama ile GSYH pay sıralamasında 73-75 seviyelerinde yer almaktadır. 2004 ve 2007 yıllarında %0,15 ve %0,16 pay ile 73. sırada en yüksek seviyesinde yer alırken, diğer yıllarda tarım ve sanayi sektör paylarındaki değişimlerden dolayı 74. ve 75. sıralarda yer almıştır. 2017 yılında %0,16 pay ile 74. sırada bulunmaktadır

Kaynak: Van Postası Gazetesi