İnternet siteleri hakkında açılan davalar artık genel mahkemelerde değil basın mahkemelerinde görülecek. Davalar 4 ay içinde açılmak zorunda. Eskiden 8 yıl önceki bir haber nedeniyle davalar açılabiliyordu. İnternet gazetecileri de artık Basın Kartı alabilecek.
Basın yayın, internet-sosyal medya ve spor hukuku üzerine çalışmaları bulunan Cumhuriyet Savcısı Asım Ekren, Basın Kanunu'nda yapılan değişiklikleri ve merak edilenleri Yeni Şafak için 23 soru-cevapta anlattı. Bugünkü bölümde internet medyası ve gazetecilere getirilen önemli haklar var.
Basın yayın, internet haber siteleri mensupları yönünden, mesleki faaliyet veya ifade ile basın özgürlüğü aleyhine bir düzenlemeye gidilmiş midir?
Bu yasadan önce Basın Kanunu’na gazete, dergi gibi basılı yayın ilgilileri ve yöneticileri dahil idi. Gazete ve dergilerin beyanname vermeleri, kayıt, hukuki ve cezai sorumluluk gibi yönlerden kayda değer bir değişiklik yoktur. Önceki düzenleme devam edecektir. En önemli değişiklik, basın kartı ile ilgili usul ve esasalardır. Temel sayılan değişiklik, internet haber sitelerinin niteliği ile sorumluluklarının Basın Kanunu içine alınmasıdır. Başka bir deyişle, belirli aralıklarla haber veya yorum niteliğinde yazılı, görsel veya işitsel içeriklerin sunumunu yapmak üzere kurulan ve işletilen süreli yayın, yani internet haber sitesi ilgilisi veya yöneticilerinin sorumluluğu gazetecilerinkine oldukça yaklaştırılmıştır. Aynı zamanda hak ve yetkileri de yaklaştırılmıştır. Gazeteci kimliği olmayan ama fiili durumda internet haberciliği yapan birinin sorumluluğu ileri sürüldüğünde, artık gazetecilik hak ve imkânlarından yararlanabilecektir.
Mesela, internet haber sitesi yayını yoluyla TCK’nın 215. maddesindeki suçu ve suçluyu övdüğü ileri sürülen kişi hakkında, cumhuriyet savcısı, 5187 sayılı Basın Kanunu’nun 26. maddesi uyarınca tıpkı gazeteler-gazetecilere uygulanan kural gibi artık 4 ay içinde dava açabilecektir. Daha önce, zaman aşımı süresi içinde, yani 8 yıl içinde dava açabilme imkanı vardı. Bu çok önemli bir korumadır. Kişiyi soruşturma-kovuşturma baskısı altında kalmaktan kurtarabiliyor. Kanundaki 4 ve 6 aylık süreler basılmış eserlerin cumhuriyet başsavcılığına teslim edildiği tarihten, internet haber siteleri için ise habere ilişkin suç ihbarının yapıldığı tarihten başlar.
Davalar basın mahkemelerinde görülecek
Bu yasayla internet haber siteleri lehine getirilen düzenlemelere örnek verebilir misiniz?
İnternet haber siteleri, daha önce gazete gibi basın araçları muhabirleri, yetkilileri, yazarları için uygulama alanı bulan Basın Kanunu kapsamına dahil edilmiştir. Kanunun 3. maddesinde ifade edilen basın özgürlüğü, yani “Basın özgürdür. Bu özgürlük; bilgi edinme, yayma, eleştirme, yorumlama ve eser yaratma haklarını içerir.” düzenlemesi kapsamına alınmışlardır. Bunun verdiği hak ve yetkilerden internet haber siteleri de yararlanacaktır.
İnternet haber siteleri yetkililerinin yargılamaları da artık gazeteciler için geçerli olan ve belirlenen uzman (basın) mahkemelerinde olacaktır. Haklarında açılan davalar acele işlerden sayılacaktır. Başka bir deyişle davalar genel mahkeme yerine bu işin uzmanı sayılan mahkemede görülecektir. Dava baskısının devam etmemesi için davaların daha hızlı görünmesinin yolu açılmıştır.
İlgili mensupları, sahipleri veya tüzel kişi temsilcileri, yönetim kurulu başkanları basın kartı alabileceklerdir. Basın kartının hak ve imkanlarından yararlanabileceklerdir. Az önce sayılan ve bu nedenle değiştirilen kanunlar kapsamındaki resmi ilanı alabilecek ve bundan doğan gelire sahip olabileceklerdir.
İnternet haber sitelerinin, tıpkı basın mensupları gibi bundan böyle yararlanabilecekleri hak veya yetkiler nelerdir?
Basılı bir eser yoluyla işlendiği iddia edilen bir suçta veya hukuki (tazminat) sorumluluğunda gazetecinin, habercinin veya ilgili kuruluşun en önemli koruması ya da teminatı, belki de sığınabileceği çok önemli bir liman vardır: “Basın özgürlüğü ve bu çerçevede verilen bir takım haklardan (teminatlardan) yararlanma” hakkı. Yasaların ve uluslararası sözleşmelerin getirdiği basın özgürlüğünün yansıması uyarınca basına ve/veya gazetecilere ya da kuruluşlarına sağlanan haklar şunlardır;
Anayasa’nın 28. maddesindeki basın hürriyetinden, Anayasa’nın 29. maddesindeki süreli ve süresiz yayın ve devletin imkanlarından eşit yararlanma hakkından ve 30. maddesindeki basın araçlarının korunmasından yararlanabileceklerdir.
Bunun yanı sıra; Basın Yasası’nın 26. maddesindeki dava açma sürelerinin sınırlandırılmasından ve görevli (uzman) mahkemenin belli olmasından, 27. maddesindeki basın davalarının acele işlerden sayılmasından, 12. maddesindeki haber kaynağını açıklamama hakkından, 28. maddesindeki basın suçlarından dolayı verilen adli para cezalarının hürriyeti bağlayıcı cezaya çevirme yasağından, 22. maddesindeki kanunun aradığı şartlara uyulmasına rağmen süreli yayınların yayımını, şiddet veya tehditle engellemenin suç sayılmasından ve 6352 sayılı Kanun’un geçici 1. maddesindeki basın yoluyla işlenen belli suçların ertelenmesi zorunluluğundan yararlanabileceklerdir.
Burada şu ince ayırım önemlidir. Vaktiyle ceza almış ve basın mensubu özelliği olmayan internet haber sitesi ilgilisinin lehine bir düzenleme olduğu için bu durumdakiler, yasanın süresi geçtiği halde, TCK’nın 7. maddesi uyarınca müracaat edip lehe olan bu durumdan yararlanabileceklerdir.
İnternet haber sitelerine getirilen yükümlülükler yok mudur?
Hak ve yetkinin olduğu bir yerde yükümlülük ve sorumluluk da olur. İnternet haber siteleri, süreli yayın kapsamına alındığı için bu yayınların niteliğine bağlı yükümlülük ve sorumluluklara dahil olmuşlardır:
Beyanname verilmesi ve beyannamenin incelenmesi usul ve esaslarına tabi olacaklardır. Faaliyet gösterdiği iş yeri adresi, ticari unvanı, elektronik posta adresi, iletişim telefonu ve elektronik tebligat adresi ile yer sağlayıcısının adı ve adresi kendilerine ait internet ortamında kullanıcıların ana sayfadan doğrudan ulaşabileceği şekilde ve iletişim başlığı altında bulunduracaklardır.
Bir içeriğin ilk kez sunulmaya başlandığı tarih ile sonraki güncelleme tarihleri, her erişildiğinde değişmeyecek şekilde içeriğin üzerinde belirteceklerdir. Teslim ve muhafaza yükümlülükleri olacaktır. İnternet haber sitesinde yayınlanan içerikler, gerektiğinde talep eden Cumhuriyet başsavcılığına teslim edilmek üzere doğruluğu ve bütünlüğü sağlanmış şekilde iki yıl süre ile muhafaza edilecektir. Yargı mercileri tarafından yayının soruşturma ve kovuşturma konusu olduğunun internet haber sitesine yazılı olarak bildirilmesi halinde, bu işlemlerin sonuçlandığının bildirilmesine kadar soruşturma ve kovuşturma konusu yayın kaydının saklanması zorunlu olacaktır.
Genel esaslar saklı olmak üzere Basın Kanunu’nda sayılan eylemlere aykırılık halinde hukuki (tazminat) ve cezai sorumluluğa tabi olacaklardır. Kişi veya kurumların varsa düzeltme ve cevap (tekzip) taleplerini karşılayacaklardır. Tekzibin yayınlanmaması ve ilgilinin talebi üzerine sulh ceza hakimliğince verilen düzeltme ve cevabın yayımlanmaması suçundan ceza alabileceklerdir.
İnternet gazetecileri de basın kartı alabilecek
Gazeteci-yazar veya internet haber sitesi yetkilileri için basın kartının niteliği ve buna sahip olunması nasıl düzenlenmiştir?
Basın Kanunu’na getirilen ek 1. maddeye göre, basın kartı başvurusu İletişim Başkanlığı’na yapılır. Basın kartının, resmi nitelikte bir kimlik belgesi olduğu vurgulanmıştır. Kamu kurum ve kuruluşlarında resmi kimliğin geçerli olduğu tüm hallerde Basın Kartı da geçerli olacaktır. Basın kartının verilip verilmeyeceğine Basın Kartı Komisyonu karar verecektir. Komisyon, başvuru sahibinin niteliklerini, mesleki çalışmalarını, eserlerini, ödüllerini değerlendirerek basın kartı taşıyıp taşımayacağına karar verecektir.
Eski basın kartları geçerli olacak mıdır?
Bu maddenin yürürlüğe girdiği, yani 18.10.2022 tarihinden önce usulüne uygun olarak verilen eski basın kartları, “Basın Kartı alabilecek kişilerde aranan şartlar”a ilişkin maddede yer alan hususları taşımaları kaydıyla geçerliliğini korumaya devam edecektir. Bu şartları taşımıyorsa basın kartı sahibinin başkanlığa başvurması gerekecektir. Şartlar şöyledir;
18 yaşını bitirmiş ve en az lise veya dengi bir eğitim kurumundan mezun olunacak. Kısıtlı veya kamu hizmetlerinden yasaklı olunmayacak. Kasten işlenen bir suçtan dolayı 5 yıl veya daha fazla süreyle hapis cezasına mahkûm olunmayacak. Yine maddede ismen sayılan suç türlerinden hüküm alınmamış olması gerekir.
Basın Kartı Komisyonu’nu oluşturan üyeler daha çok kimlerden oluşuyor?
Komisyon toplam 19 üyeden oluşuyor. Bu üyelerin üçü İletişim Başkanlığı’nı temsilen, başkanlık tarafından seçilecektir. Üyelerin on biri gazeteci kökenli kişiler arasından seçilecektir. Üçü iletişim fakültesi dekanları veya Basın Kartı sahibi gazeteciler arasından seçilecektir. İkisi de ilgili sendikalar tarafından seçilecektir. Son olarak sayılan üç ve iki kişilik kısımdan gelen toplam 5 kişinin, hatta başkanlığı temsilen seçilecek 3 kişinin de gazeteci olmasını engelleyen hüküm yoktur. Buna göre, 19 kişiden oluşacak komisyonun 11 ile 19 arasındaki üye sayısı gazeteci kökenli olacaktır. Üyelerin on biri başkanlıkça, sekizi ise gazeteci-meslek kuruluşlarınca belirlenecektir. Komisyon başkanının kim olacağı hususunda yasada bir düzenleme yoktur. Yasanın çıkarılmasını öngördüğü yönetmelikte bunun düzenlenmesinin mümkün olup olmayacağı tartışmaya açık olmakla birlikte bu açıdan yönetmeliğe atıf yapan bir hüküm de yoktur. Komisyon kararlarının İletişim Başkanı tarafından onaylandıktan sonra uygulanacağı düzenlenmiştir. Bu hüküm, daha çok şekli olup başkanın, komisyon kararını onaylamasını engelleyen, başka bir deyişle başkana bu yönden takdir yetkisi veren bir düzenleme yasada yoktur.
Usulüne uygun beyanname vermek yeterli
Yasadan önce faaliyet gösteren internet haber siteleri ne yapmalıdır? Müracaat etmeleri gereken bir yer var mıdır?
Basın Kanunu’na eklenen 4. geçici maddeye göre maddenin yürürlüğe girdiği yani 18.10.2022 tarihinden önce faaliyet gösteren internet haber siteleri, bu tarihten itibaren 3 ay içinde yani 18.01.2023 tarihine kadar bu kanunda öngörülen yükümlülüklerini yerine getirmek zorundadır. İnternet haber siteleri, gazeteler gibi süreli yayın kapsamına alındıkları için en geç 18.01. 2023’e kadar, kaydedilmek üzere yönetim yerinin bulunduğu yer cumhuriyet başsavcılığına bir beyanname verilmesi yeterlidir. Bu yönden yeni ve farklı bir durum yoktur. Bununla, nasıl ki bir gazete veya televizyonun sahibi, temsilcisi, yetkilisi, sorumlusu gibi kişileri belli ise internet haber sitesi için de bu husus artık geçerlidir. Bu yönden Cumhuriyet başsavcılığı tarafından düzenlenen kayıtlar alenidir.
-Kimler süreli yayın sahibi, yani internet haber sitesi sahibi olabilir? Bu açıdan bir kısıtlama getirilmiş midir?
Gerçek ve tüzel kişiler ile kamu kurum ve kuruluşları süreli yayın, yani internet haber sitesi sahibi olabilirler. Buna dair getirilmiş bir kısıtlama yoktur. Daha önceki yasal şartlar geçerlidir.
-Yasadan önce faaliyet gösteren internet haber sitelerinin yükümlülükleri nelerdir? Bunların yerine getirilmemesinin yaptırımı, örneğin faaliyette bulunamama gibi bir durum olabilir mi?
Bunlara özgü yani özel ve yeni bir yükümlülük yoktur. Belirtilen süre içinde usulüne uygun beyanname vermeleri yeterlidir. Beyanname vererek aynı gün yayın yapabilirler. Beyanname vermezlerse de faaliyetlerini sürdürebilirler. Beyanname vermediler diye internet haber siteleri bakımından yayın durdurma uygulanamaz. Eğer beyanname verilmezse veya usulüne aykırı verilirse ve ikaza rağmen iki haftalık süre içinde eksiklikler giderilmezse, Cumhuriyet başsavcılığı internet haber sitesi vasfının kazanılmadığının tespiti amacıyla asliye ceza mahkemesine başvurur. Bu başvuru kabul edilirse internet haber siteleri için sağlanabilecek resmi ilan ve reklam ile çalışanlarının basın kartına ilişkin hakları ortadan kalkar. Başka bir deyişle bir site, “Ben internet haber sitesi olmak ve yasanın bunlara verdiği imkanları kullanmak istemiyorum” diyebilecektir. Bu durumda şunun altını çizmek gerekir: İnternet haber sitesi için sağlanan hakların ortadan kaldırılması, yani bir sitenin internet haber sitesi özelliğine sahip olmaması sorumluluğunun olmayacağı anlamına gelmez. Gerek Basın Kanunu gerekse de ilgili mevzuat uyarınca öngörülen yaptırımların uygulanmasına engel değildir. Bu durumda şunu tavsiye etmek mümkün olabilir: Eski, yani yasadan önceki siteler, internet haber sitesinin kanuni imkanlarından yararlanmak istiyor ise yasanın öngördüğü şekilde beyanname vermesi gerekli ve yeterlidir. Yeni siteler kurulacaksa bu durum yine geçerlidir. Yani sitenin resmi ilan ve reklam ile çalışanlarının basın kartı alabilmelerinin en önemli şartı usulüne uygun beyanname vermelerine bağlıdır.