5 soruda Tohoku depremi, tsunami ve geçen 10 yıl

FUKUSHIMA (AA) - Deprem ve tsunami nedeniyle bölgede yaklaşık 15 bin kişi hayatını kaybetti, 2 bin kişi kayboldu. Depremin 10. yılında afet sonrası yönetimi, hasar gören enerji santralinin son durumu ile Japonya'nın enerji politikası AA muhabiri tarafından 5 soru başlığı altında toplandı.

"Tohoku" depremi, bölge kıyılarını vuran tsunami, hasar gören Fukuşima Dai-içi santralindeki süreç şöyle gelişti:

11 Mart 2011’de ne oldu?

Yerel saatle 14.46’da ülkenin "Tohoku" diye bilinen kuzeydoğusundaki Miyagi eyaleti açıklarında 9 büyüklüğünde deprem meydana geldi. Deprem sonrası oluşan 15 metre yüksekliğindeki tsunami ülkenin Pasifik kıyılarını vurdu.

Deprem, Fukuşima Dai-içi nükleer santralini nasıl etkiledi? Deprem sonrası Fukuşima Dai-içi santralinde durum nasıldı? Afet sonrası hükümet nasıl müdahale etti?

Tsunami, Tokyo Electric Power (TEPCO) firmasının Futaba ve Okuma kasabalarında işlettiği 6 reaktörlü Fukuşima Dai-içi nükleer santralini çepeçevre sardı.

Sarsıntının etkisiyle 1 ve 3 numaralı reaktörler otomatikman devre dışı kaldı ve yedek jeneratörlerce soğumaya bırakıldı.

Ancak tsunami kaynaklı taşkın, 1 ve 5 numaralı reaktörlerin güç kaynağının kesilmesine yol açarak soğutma sistemini akamete uğrattı.

Tesis bünyesindeki 4 ve 6 numaralı reaktörler ise bakım dolayısıyla deprem anında kullanım dışıydı.

Aşırı ısınma sonucu 1 ve 3 numaralı reaktörlerde arka arkaya çekirdek erimesi oluştu.

12 Mart'ta 1 numaralı reaktör, 14 Mart'ta 3 numaralı reaktör, 15 Mart'ta ise 4 numaralı reaktörün muhafaza edildiği binalarda hidrojen patlamaları meydana geldi.

İlk anda 160 bin kişi tahliye edildi. 13 Mart'ta tahliye edilenlerin sayısı 450 bine ulaştı.

Hükümet, depremin meydana geldiği gün nükleer acil durum ilan etti ve tesisin 3 kilometre yarıçapında oturanların tahliye edilmesi emrini verdi.

Ertesi gün tesis çevresindeki tahliye yarıçapı, önce 10 kilometreye; 1 numaralı reaktördeki hidrojen patlamaları sonrası ise 20 kilometreye çıkarıldı.

20 Mart’ta 5 ve 6 numaralı reaktörlerde soğutma durdurma işlemi başarıyla sonuçlandırıldı.

25 Mart'ta bölge geneli hayatını kaybedenlerin sayısı 10 bini geçti.

Santraldeki kaza sebebiyle elektrik kesintilerinin önüne geçmek için 1 Temmuz ile 9 Eylül arasında ülkenin doğu ve kuzey bölgelerinde elektrik tüketim sınırlaması uygulandı.

Hükümet ve tesis işleticisi TEPCO, 21 Aralık 2011’de tesisin 1 ve 4 numaralı reaktörlerini 40 yıl içerisinde devre dışı bırakacak planı açıkladı.

Daha sonra plana 5 ve 6 numaralı reaktörlerin dahil edildiği ve tesisin kalıcı olarak kapatılacağı açıklandı.

Bölgenin imar ve inşa edilmesi için Şubat 2012'de Yeniden İnşa Ajansı (Fukkouço) kuruldu.

Nisan 2013'te santralin yeraltı tankından yaklaşık 120 ton radyoaktif suyun sızdığı tespit edildi.

Fukuşima çevresindeki tahliye durumu nedir?

Doğal enerji kaybı ile yüzey toprağının ve binalardaki kirliliğin arınmasıyla radyasyon seviyesinin düşmesi sonucu, tesisi çevreleyen bölgelerde tahliye emirleri kademeli olarak kaldırıldı.

Halihazırda girişi yasak bölgelerin toplam ölçeği, en başta verilen toplam oranın yüzde 30’u yani 337 kilometrekare.

Yüksek radyasyon sebebiyle 7 belediye "girilmesi yasak" bölge konumunda.

Bu bölgelere giriş yasağının ne zaman kaldırılacağına yönelik tahmin yok.

Fukuşima’daki reaktörlerin devreden çıkarılmasında son durum nedir?

4 numaralı reaktördeki tüketilmiş yakıt havuzlarından tüm yakıt çubuklarının çıkarılması Aralık 2014’te tamamlandı.

Aralık 2019’da hükümet, 1 ve 2 numaralı reaktör havuzlarından tüketilmiş yakıtın çıkarılmasının 2023 yılında planlanan başlangıcını, güvenlik gerekçesiyle 5 yıl erteledi.

3 numaralı reaktördeki yakıt çubuklarının çıkarılması geçen ay tamamlandı.

Hükümetin, tesislerin muhafaza tanklarında korunan düşük zehirli radyoaktif trityum ile kirlenmiş 1,24 milyon ton suyun tahliye şekline karar vermesi bekleniyor.

Tesis, bünyesindeki reaktörleri soğutmak için suya ihtiyaç duyuyor ve Mart 2011’deki depremden beri radyasyonla kirlenmiş büyük miktarda su üretiyor.

Eylül-Kasım 2022 arasında tesisin muhafaza tanklarındaki kapasitesinin dolacağı tahmin ediliyor.

Japonya hükümeti, Gelişmiş Sıvı İşleme Sistemi (ALPS) sayesinde trityum haricinde çoğu kirleticilerinden arındırılmış suyun denize salıverilmesi opsiyonunu düşünüyor.

Ülke içi muhalif çevreler ise bu opsiyon karşısında, deniz canlılarının etkilenebileceğine yönelik endişeleri dile getiriyor.

Tesis işleticisi TEPCO ise reaktörlerin devreden çıkarılması sürecinin 2051’e kadar sürebileceğini belirtiyor.

Hükümet ve işletici firma TEPCO olayda sorumluluk aldı mı? Deprem sonrası Japonya’nın nükleer enerji politikası nasıl değişti?

Tahliye emri ya da kendi isteğiyle yaşadığı bölgeyi terk eden yaklaşık 10 bin kişinin açtığı 30 davada devletten ve TEPCO’dan tazminat talep ediliyor.

Bazı mahkemeler hem devletin hem de TEPCO’nun, tesisi vuran tsunamiye karşı hazırlık konusunda ihmali olduğu kararını verdi.

Bazıları ise tazminat ödemesi için sadece TEPCO’yu cezaya çarptırdı.

Japonya, Mayıs 2011’e kadar tüm ticari nükleer reaktörlerini durdurdu ve daha katı kuralların uygulanması için Eylül 2012’de Nükleer Düzenleme Kurumu (NRA) oluşturdu.

Yeniden başlatılacak reaktörler için zorunlu kabul edilen yeni güvenlik standartları 2013’te tanıtıldı.

Tesis operatörlerine, doğal afet ve terör saldırılarına karşı tam korunaklı; radyoaktif materyallerin sızdırılması gibi hasarlara karşı dayanıklı tesislerin inşası zorunlu hale getirildi.

Hükümet tarafından zorunlu kılınan yeni standartların yüksek maliyetleri sebebiyle bazı firmalar tesislerindeki faaliyeti durdurma kararı aldı.

Ağustos 2015'te Kyushu Electric Power'ın Sendai bölgesinde yeniden çalıştırdığı 1 numaralı reaktör, Mart 2011 kazası sonrası ülkenin ilk aktif edilen reaktörü oldu.

Fukuşima Dai-içi’deki 6 reaktör dahil ülke genelinde 24 reaktör devreden çıkarılmaya hazırlanıyor. Süreci devam eden 18 reaktör onay almayı bekliyor.

Şubat 2021 itibarıyla yeni güvenlik standartları kapsamında 9 reaktör, yeniden başlatılma aşamasında bulunuyor.

Ülkede 4 reaktör halihazırda çalışmayı sürdürüyor.

Nükleer enerjide dünyanın en önemli 5 ülkesi arasında gösterilen Japonya, 2018’de hazırladığı 2030 enerji stratejisi kapsamında, elektrik üretimi pastasındaki hedeflerini açıkladı.

Buna göre ülke yüzde 22-24 yenilenebilir enerjiye, yüzde 56 fosil yakıt kaynaklı enerjiye, yüzde 20-22 de nükleer enerjiye sahip olmayı hedefliyor.